Hal-hazırda
elektrik enerji almaq üçün aşağıdakı elektrik stansiyalarından istifadə edilir.
1. İstilik elektrik stansiyaları (İES),
hansı ki, kondensasion (KES), istilik elektrik mərkəzləri (İEM) və qaz turbinli
(QT) olmaqla bölünürlər. Ölkənin bir çox rayonlarına xidmət edən kondensasion elektrik
stansiyaları dövlət rayon elektrik stansiyaları (DRES) adlanır.
2. Hidroelektrik stansiyaları (HES) və
hidroakkumulyasiyalı elektrik stansiyaları (HFES).
3. Atom elektrik stansiyaları (AES)
4. Helioelektrik stansiyaları və ya
günəş elektrik stansiyaları (GES).
5. Heotermal elektrik stansiyaları
(HTES).
6.Dizel elektrik stansiyaları (DES).
7. Qabarma elektrik stansiyaları (QES)
8. Külək elektrik stansiyaları (KES).
Elektrik enerjisinin çox hissəsini (Rusiyada və eləcə də dünya energetikasında)
İES, AES və HES istehsal edir. Qoyuluş gücünə görə müxtəlif tipli elektrik
stansiyaların tərkibi hidroenergetik və istilik energetik ehtiyatların
mövcudluğu ilə, onların texniki-iqtisadi xarakteristikalarından asılı olur.
İstilik kondensasion elektrik stansiyalarını
yanacaq çıxarılan yerlərin yaxınlığında və su ilə yaxşı təmin olunmaqla tikmək
lazımdır. Onları bir sıra aqreqatlar blokları ilə (qazan-turbogenerator- yüksəldici
transformator) gücü 200-dən 1200 MVt olmaqla yerinə yetirirlər. Kondensasion
elektrik stansiya (KES) aqreqatlarının xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar
kifayət qədər manevrli deyildir: işə buraxılmağa hazırlıq, dönmə,
sinxronizasiya və yükün toplanmasına 3...6 saat vaxt tələb etməsi. KES-in
faydalı iş əmsalı 32...40 %-dən çox olmur. Onlar ətraf mühitə təsir edir yəni,
atmosferi çirkləşdirir, su təchizatı mənbələrinin istilik rejimini dəyişir.
İstiliklə təmin edən elektrik stansiyalarını
istilik tələbedicilərinin yaxınlığında tikirlər ki, bu vaxt gətirilmiş
yanacaqdan istifadə edirlər. Bu tip elektrik stansiyalar qənaətcil işləyirlər
(istilikdən istifadə əmsalı 60...70 %-ə çatır). Aqreqatlarının təklikdə gücü
30...250 MVt təşkil edir. Aqreqatlarının gücü 60 MVt-a qədər olan stansiyaları
istilik-mexaniki hissədə buxar və suya görə eninə əlaqəli, elektrik hissəsində isə 6...10 kV
yığma şinlərlə yerinə yetirirlər və gücünün çox hissəsini yerli paylayıcı şəbəkəyə
verirlər. 100...250 MVt gücü olan aqreqatlara malik olan stansiyaları gücünü
yüksək gərginlikli şəbəkəyə verməklə blok tipli qururlar. Burada onu da qeyd
etmək lazımdır ki, İEM də KES kimi ətraf mühitə təsir edir.
Atom elektrik stansiyaları istənilən
coğrafi rayonda tikilə bilər, lakin orada su mənbəyinin olması vacib şərtdir.
Tələb edilən istilik miqdarı (uran konsentratı) çox kiçik olduğu üçün bu
nəqliyyat əlaqələrinə olan tələbatları yüngülləşdirir. AES-lər enerjini
yüksəldilmiş gərginlikli şəbəkəyə verməklə bir sıra blok tipli aqreqatlardan
ibarətdir.
İşləmə və tənzimlənmə şərtlərinə görə,
həmçinin texniki-iqtisadi mülahizələrə görə nisbi müntəzəm yüklü rejim üstünlük
təşkil edir. AES-də avadanlıqların etibarlı işləmələrinə yüksək tələbatlar
qoyulur.
Faydalı iş əmsalı 35...38 % olur.
Təcrübi olaraq AES-lər atmosfer çirkləşdirmir. Radioaktiv qazların və
aerozolların tullantıları çox az olduğu üçün AES-ri şəhərlərin yaxınlığında və
yük mərkəzlərində tikmək olar.
Hidroelektrik stansiyaları o yerdə
tikilir ki, orada hidroehtiyatlar və inşaat üçün şərait olsun. HES-nı tikən
zaman kompleks məsələləri həll etməyə çalışırlar. Məsələn, elektrik enerjisinin
istehsalı, gəmilərin hərəkət etməsinin və suvarmanın şəraitlərinin
yaxşılaşdırılmasını göstərmək olar. Hidroaqreqatların vahid gece 640 MVt-a çatır. Elektrik hissəsi isə
generator-transformator blok sxemləri ilə yerinə yetirilərək gücü yüksəldilmiş
gərginlik şəbəkəsinə verir. HES faydalı iş əmsalı 85...87 % təşkil edir. Bu
stansiyalar çayların su rejiminə, balıq təsərrüfatlarına, su anbarları olan
rayonların mikroiqliminə, həmçinin meşə və kənd təsərrüfatına təsir edir. Belə
ki, su anbarlarının yaradılması nəticəsində xalq təsərrüfatı üçün faydalı olan
sahələrin su altında qalmasına səbəb olur.
Hidroakkumulyasiyalı elektrik
stansiyaları enerji sisteminin sutkalıq yük qrafikini bərabərləşdirmək üçün
nəzərdə tutulmuşdur. Yük minimal olan saatlarda onlar nasos rejimində (suyu
aşağı su anbarından çəkir və enerji ehtiyatı yaradır). Enerji sisteminin
maksimal yüklənmə saatlarında bu stansiyaların aqreqatları generator rejimində
işləyərək yükün pik hissəsini öz üzərinə götürürlər. HAES-nı o sistemlərdə
tikirlər ki, orada HES olmasın və ya onların gücü yükün pik saatlarındakı
kəsirini ödəyə bilsin. Aqreqatlar yüksək manevr etmə qabiliyyətinə malik olmaqla
çox tez nasos rejimindən generator rejiminə və ya sinxron kompensator rejiminə
keçə bilirlər.
HAES faydalı iş əmsalı 70...75 % təşkil
edir. Onları o yerdə tikirlər ki, orada su təchizatı mənbələri olsun, yerli
coğrafi şərait isə təzyiqli su anbarının yaradılmasına imkan versin.