Qarabağ xanlığının yaradıcısı, tanınmış sərkərdə və dövlət xadimi Pənahəli bəy Sarıcalı Cavanşir 1693-cü ildə Qarabağda Cavanşirlər boyuna mənsub əsl-nəcabətli bir ailədə anadan olub. Lap gənc yaşlarında Pənah xan İran şahı Nadir Əfşarın yanında xidmətə başlayır. Nadir şah öz müasirləri arasında parlaq hərbi iste'dadı ilə seçilirdi və gənc Pənah xan da onun yanında yaxşı məktəb keçərək, döyüş aparılması taktika və stratekiyasını mənimsəyir. Elə dövlət idarəçiliyini də Nadir şahın xidmətçisi olarkən öyrənir.
Napaleonu təqib edən rus ordusunun zabitləri
olan zadəganlar Avropada başqa həyat gördülər. Rusiyaya döndükdən sonra isə
Vladimir Leninin sözləri ilə desək Rusiyada ilk inqilab baş verdi.
Vətən istədilər. Olar, verərik dedik, Vətəni verəcəyik sandılar.. Biz sizə vətən deyil, Vətən uğruna canımızı verərik demək istədik..! Vətən istədilər. Bizim deyil ki dedik. Vətəni sahibsiz sandılar, Biz, bu vətən sahibsiz demədik, Biz, bu vətənin əmanətçisiyik demək istədik..! Vətən istədilər. İndimi? dedik..
"Türklər
ilə qovğaya girmə, türklərin çevikliyi və qəhrəmanlığı məlumdur”.
"Baburnamə”dən
Orta əsrlərdə Osmanlı,
Səfəvi, Teymuri kimi möhtəşəm imperatorluqların qarşısında duruş gətirə biləcək
nə şərqdə, nə də qərbdə elə bir qüvvə yox idi. Avropalılar türk qılıncından
yaxa qurtarmaq üçün kilsələrində yaranadlarından kömək almaq üçün gecə-gündüz
ibadət edirdilər. Qənaətləri isə bu oldu ki, türkün qılıncından onları yalnız
türkün özü qoruya bilər. Belə də oldu, qərbin riyakar siyasəti baş tutdu. Məlum
qardaş qırğınları baş verdi. Çaldıranda, Ankarada, Tərcanda kimin qanını
tökdüyünü fikirləşəndə adamı dəhşət bürüyür. Bu vurhavurda yalnız bir dövlət
soyuna, dininə, dilinə sadiq qalıb qardaşları ilə yalnız dostluq əlaqələri
qurdu. Bu Hindistanda qurulmuş Babur türk imoeratorluğudur.
Ədəbiyyat xalq
dilinin zənginliyindən, təkmənalı və çoxmənalı leksik vahidlərdən istifadə
olunan ən böyük sənət abidəsidir. Varlığın gözəlliyi, insanın xarakteri, hiss
və duyğuları dilin zənginliyi ilə açılır. Həm obrazların, həm də sənətkarın
dilində məcazların bol-bol işlənməsi bədiiliyin tələblərindəndir.
VIII–XIII əsrlərdə islam ölkələrində elmə verilən böyük qiymətin sayəsində bir sıra alimlər yetişmiş və elm aləminə böyük töhvələr vermişdir. Müsəlman ölkələrində elm Avropa ölkələrinə nisbətən daha geniş yayılmışdı. Bu hər şeydən əvvəl islamın sayəsində mümkün olmuşdu. Məhəmməd peyğəmbər (s.ə.s.) buyurmuşdu: «İnsan beşik evindən məzar evinə qədər elm öyrənməlidir».
Ərəbistanda, islamı qəbul etmiş ölkələrdə və orta Asiya ölkələrində astronomiyanın, eləcədə elmin digər sahələrinin inkişafı davam edirdi. Böyük karvan yolları və dənizçilik, mürəkkəb Ay təqvimi sistematik müşahidələr və astronomiya haqqında bilik tələb edirdi. Ona görə də bir çox müsəlman ölkələrində elmi mərkəzlər və xüsusi rəsədxanalar yaradılırdı. Bu yaradılan rəsədxanarda daimi müşahidələr aparılırdı. Orta şərqdə yerləşən ölkələrdə astronomiya və fəlsəfə yüksək inkişaf mərhələsinə çatmışdı.
İslamın qəbulundan sonra müsəlmanlar arasında yunan, Bizans və Sasani mədəniyyətlərinin elmi irsinə misli görünməmiş bir maraq yarandı. Çox böyük zəhmət və ciddi cəhdlər hesabına islam dünyası bir neçə əsr ərzində dünyanın elm və mədəniyyət mərkəzinə çevrildi. Elmlə məşğul olmaq istəyənlər Çinə yox, Xilafətin paytaxtı Bağdada üz tuturdular. Məhz həmin zamanlar Pifaqor, Platon, Aristotel, Arximed, Qalen, Hippokrat, Evkilid, Ptolomey və başqalarının əsərləri ərəb dilinə tərcümə edildi.
Professor Lütfi Ələsgərzadə və yaxud dünyada Lüfti Zadə adı ilə tanınan insan 4 fevral 1921-ci ildə Bakıda, Rəhim Ələsgərzadənin ailəsində anadan olmuşdur. O, dünyaya göz açan dövrlər çox təzadlı və ziddiyyətli idi. Öz intibahına qədim qoymuş Azərbaycanda köhnəliklə yeniliyin səngiməyən mübarizəsi gedirdi.
Bağdad şəhərindəki İmam Musa ibn Kazımın məzarı yanında sadə və qərib bir məzar da var. Məzarın başdaşı üzərində ərəb əlifbası ilə və olduqca gözəl bir xətlə bu sözlər yazılıb: "Dinin və xalqın dayağı, elm dünyasının şahı. Analar belə bir oğul bir daha doğmadı”. İnsan qəlbini riqqətə gətirən bu sözlər Azərbaycan xalqının dünya elm-mədəniyyətinə verdiyi və bu gün də adı elm aləmində qürurla çəkilən görkəmli filosof, astronom, riyaziyyatçı, tarixçi, iqtisadçı və hüquq elmləri bilicisi kimi tanınan Məhəmməd ibn Həsən Nəsirəddin Tusi haqqındadır. Əsrlər ötsə də, Nəsirəddin Tusinin yaradıcılığına maraq heç zaman azalmır. Bircə faktı deyək ki, son 100 ildə dünyada həyatı və yaradıcılığı onun qədər araşdırılan ikinci bir dahi tapmaq çətindir.
